Risicobeheer
Deze paragraaf beschrijft de voor de gemeente Zaanstad relevante risico’s, uitgaande van de actuele situatie, zowel in- als extern. Risicomanagement is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering van de gemeente. Hierdoor is het mogelijk om bij besluitvorming eventuele risico’s op een juiste wijze te wegen. Deze paragraaf start met een toelichting op de principes en de methode van het risicobeheer. Vervolgens wordt ingegaan op de belangrijkste risico’s. Het kader is vastgelegd in de nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2013. Deze nota wordt in 2020 geactualiseerd.

Covid-19 (Corona)

Zoals toegelicht in de bestuurlijke hoofdlijnen en bij de gebeurtenissen na balansdatum, hebben de Covid-19-uitbraak en maatregelen die zijn genomen om het virus in te perken, negatieve financiële gevolgen voor de gemeente Zaanstad. Naast de reeds bekende effecten leidt de macro-economische onzekerheid tot verstoring van de economische activiteit. Het is het onbekend wat de eventuele gevolgen op langere termijn zullen zijn. De schaal en duur van deze pandemie blijven onzeker, maar zullen naar verwachting verdere gevolgen hebben voor onze (bedrijfs)activiteiten en de activiteiten in de stad. Op het moment van samenstellen van de jaarstukken 2019 is nog onvoldoende in beeld welke mogelijke (financiële) effecten dit precies zal hebben op de begroting. De belangrijkste financiële risico's die voortvloeien uit de huidige onzekere situatie inzake Covid-19 zijn:

• Lagere inkomsten toeristenbelasting, door minder toeristen
• Lagere parkeeropbrengsten door lagere economische activiteiten
• Lagere dividenden vanuit verbonden partijen
• Financiële ondersteuning van maatschappelijke instellingen
• Hoger beroep op de bijstand en BBZ na ondersteuningsperiode Rijk
• Hogere personeelskosten door hoger ziekteverzuim

Doel van risicobeheer

Risicobeheer is gericht op het verschaffen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de realiseerbaarheid van de gemeentelijke doelstellingen, de beheersing van risico’s in bedrijfsprocessen en projecten, de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en de naleving van relevante wet- en regelgeving. Bij het nemen van belangrijke beslissingen met een onzekere uitkomst worden de risico’s overwogen alvorens tot een besluit te komen. Hierbij wordt dus expliciet de mate van risicoacceptatie bepaald en worden de financiële risico's die van invloed zijn op de beleidsuitvoering inzichtelijk en beheersbaar gemaakt. Door het inzicht in de risico's worden de raad, het college en de organisatie in staat gesteld om op een verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige ontwikkelingen/investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie.
Niet alle risico’s laten zich financieel vertalen. Er zijn diverse risico’s die geen financiële gevolgen hebben, maar wel belangrijk zijn om in beeld te hebben. In deze paragraaf ligt de nadruk op de financiële risico’s omdat aan de hand daarvan het weerstandsvermogen wordt bepaald. Dit is een wettelijke verplichting die uit het besluit begroting en verantwoording komt. Met het actualiseren van de nota weerstandsvermogen en risicomanagement wordt ook nagedacht of en hoe de niet financiële risico’s een plek kunnen krijgen in deze paragraaf.
Om inzicht in de risico’s van de gemeente te verkrijgen, is een risico-inventarisatie uitgevoerd die twee keer per jaar wordt geactualiseerd. Door een risicosimulatie wordt het benodigde weerstandsvermogen berekend. Het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is een optelling van de algemene reserves en de post onvoorzien. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door kans en financiële gevolgen bij optreden van de aanwezige risico's.

In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is bepaald dat de bandbreedte van de weerstandsratio (verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit) tussen de 1,4 en 1,8 moet liggen. Bij de bepaling van het gewenste weerstandsratio is uitgegaan van de normtabel over de waardering van de weerstandsvermogen door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Tabel: normtabel die is opgesteld door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Risicoprofiel

Om de risico's van de gemeente Zaanstad in kaart te brengen, is per risico een risicoprofiel opgesteld. Met behulp van een Monte Carlo analyse wordt het optreden van verschillende risico’s gesimuleerd. De Monte Carlo analyse is een simulatietechniek waarbij door vele herhalingen (100.000), elke keer met een andere startwaarde, een verdelingsfunctie wordt verkregen. Met deze simulatie maken we een analyse van het benodigde vermogen om tegenvallers op te vangen, zonder dat hiermee de continuïteit van de organisatie in gevaar komt (ook wel weerstandsvermogen genoemd).

De simulatie geeft het onderstaande resultaat, waaruit blijkt dat bij een zekerheidspercentage van 90% alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 11,9 miljoen. Dat is een daling ten opzichte van de laatste berekening bij de begroting 2020. Met name de financiële gevolgen voor de ontwikkeling van het Hembrugterrein en een eventuele verplaatsing van een bunkerstation zijn lager ingeschat. Daarnaast is de kans op financiële nadelen als gevolg van de aanzuigende werking op de Wmo lager ingeschat. Dit komt ook omdat we hiervoor een vergoeding vanuit het rijk verwachten. Via verschillende kanalen doet Zaanstad mee in de lobby hiervoor.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages (bedragen x € 1 mln.)

Bij een weerstandsratio van 1,4 kan berekend worden dat een benodigde weerstandscapaciteit van € 16,7 miljoen (11,9 x 1,4) minimaal noodzakelijk is.

Hiervan wordt € 0,1 miljoen opgevangen door de structureel in de begroting opgenomen post onvoorzien. De overige € 16,6 miljoen moet worden opgevangen door de algemene reserves.

Stand algemene reserve

De stand van de algemene reserves bij de jaarrekening bedraagt € 17,9 miljoen. De algemene reserves zijn dus hoger dan de minimaal vereiste € 16,6 miljoen. Het weerstandsratio komt uit op 1,5. Dit is binnen de gewenste bandbreedte van 1,4 en 1,8.

In de nota 'Weerstandsvermogen en Risicomanagement 2013' is bepaald dat bij de jaarrekening de reserves naar aanleiding van de risicosimulatie worden aangepast. Op dit moment is er geen aanleiding voor aanpassing.

Risico's sociaal en grondzaken

De algemene reserve sociaal (ARS) is bij het vaststellen van de begroting 2020 opgenomen in de reguliere algemene reserve. De reden van deze wijziging is dat de aanloopperiode van decentralisaties in het sociaal domein als afgerond wordt beschouwd. Ook is in 2019 het grootste deel van de inkomsten voor het sociaal domein geïntegreerd in de algemene uitkering, waardoor ze tot de algemene middelen behoren. De ARS was bij de jaarrekening 2018 volledig uitgeput. Deze wordt dus niet meer gevuld.
De grondexploitatie wordt beschouwd als een ‘gesloten systeem’. Hiermee wordt bedoeld dat voor- en nadelen binnen de grondexploitaties worden opgevangen. Dit houdt in dat voordelen uit grondexploitaties worden toegevoegd aan de Algemene reserve grondzaken (ARG) en nadelen worden onttrokken.

In onderstaand overzicht wordt de hoogte van de ARG weergegeven in relatie tot de risicosimulatie voor deze specifieke reserve. Hiervoor geldt dat de reserve wordt opgehoogd indien de stand van de reserve lager is dan 75% van het benodigd bedrag en wordt afgeroomd indien de stand hoger dan 125% is. De hoogte van de reserve valt binnen deze marges. In de tabel hieronder is te zien dat de ARG bij de jaarrekening € 0,2 miljoen hoger is dan de maximale stand. Dit bedrag zal worden overgezet naar de reguliere algemene reserve.

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit ARS en ARG (bedragen x € 1 mln.)